लक्ष्मी प्रसाद देवकोटाको भनाई “उद्देश्य के लिनु उडी छुनु चन्द्र एक” कण्ठ पार्यौ स्कूले जीवनमा तर कसरी चन्द्रमा छुने उद्देश्य लिने वा के हो त्यो भनेर नै सिकिएन वा सिकाइएन । त्यो संगसंगै अरु पनि भनाईहरु कण्ठ पारेका थियौ जस्तो कि “simple living high thinking”, “फलेको हांगो सधै झुल्छ”, ”सादा जीवन उच्च विचार” इत्यादि । कुराहरु त साह्र्रै राम्रा, सुन्दा पनि राम्रा, अर्थमा पनि राम्रा तर त्यसलाई रटाईयो मात्र व्यवहारमा लागू गर्न भने सिकाईएन । सिकाओस् पनि कसरी? सायद शिक्षकहरुलाई नै त्यो कसरी व्यवहारमा लागू गर्ने भन्ने थाहा थिएन होला ।
अहिले बुझ्दा मलाई के लाग्छ भने जुन कुरा आफूले बुझेको हुदैन त्यो अरुलाई बुझाउन र सिकाउन सकिन्दैन अनि व्यवहारमा अभ्यास गर्न पनि सकिन्दैन । त्यस्तो व्यवहारमा लागू गर्न नसकिने, बुझाउन नसकिने कुरा किन रटाएको होला? सुन्दा र भन्दा राम्रो लागे पनि व्यवहारमा लागू गर्न नसक्ने कुरा किन रटाउनु परेको होला? स्कूलको भित्ताहरुमा त्यस्ता भनाईहरु लेख्नु भन्दा त बरु फूलबुट्टा भर्दा नै राम्रो देखिन्थ्यो । बुझ्न नपर्ने हेरेर आनन्द आउने ।
“सादा जीवन, उच्च विचार” त भन्यो, तर सादा जीवन के हो? सादा जीवन कसरी जिउने ? सादा जीवनको कुरा सबैले गर्छ तर सादा जीवन सबैले जिउन सक्दैन वा जान्दैन । अहिलेको प्रतिस्पर्धात्मक समाजमा ठूलो सोच्ने पनि कमै छ र सादा जीवन रुचाउने त झन् कम ।
राम्रो घर, राम्रो गाडी, राम्रो काम र व्यवसाय, राम्रो लुगा, मोबाइल फोन, घटी, र राम्रो जीवनशैलीको चक्करमा मान्छेले “सादा जीवन उच्च बिचार” कुन चराको नाम हो नै बिर्सिसकेका छन् । घरघरमा, चोकचोकमा लाखौं र करोडौंको कुरा मात्र सुन्न पाइन्छ । ती लाखौं करोडौंमा उच्च बिचारको कुरा त कहां हो कहां तुच्छ बिचार मात्र सुन्न पाइन्छ । कसैले सिकेकै छैन उच्च बिचार के हो, अनि हामीले देखेको सिकेको र सिकाईएको जे छ त्यहि नै त सोच्छौ र गर्छौ ।
उद्देश्य पनि त्यहि हो सिकार्ईएको सानो बच्चाहरुलाई प्राथमिक विद्यालय देखि उच्च–माध्यमिक विद्यालयसम्म सोध्ने प्रश्न “तिमि ठूलो भएर के बन्छौ?” वा “तिम्रो जीवनको उद्देश्य के बन्ने?” । यहां मान्छे ४० वर्ष काटी सकेर पनि आफ्नो जीवनमा के भइरहहेको छ थाहा पाउदैनन् र अब के गर्ने भनेर अन्योलमा छन् । त्यहि स्कूले केटाकेटीहरुलाई “तिम्रो जीवनको उद्देश्य के हो?” भनी निबन्ध लेख्न लगाउछन् । तर त्यहि उसको इच्छा के हो, उसलाई के कुरा गर्न मन लाग्छ त्यो हेरीन्दैन । रुची र इच्छा अनुसारको सीप र ज्ञानहरु दिइन्दैन ।
विज्ञान, प्रविधि, संचार, यातायात, अर्थतन्त्र लगायत समाजका विभिन्न क्षेत्रले फड्को मारेर धेरै अगाडि बढीसक्यो तर हाम्रो शिक्षा अहिले सम्म पनि १०० वर्ष पुरानो “घोकन्ते विद्या धावन्ते खेती” नै रटेर बसेको देखिन्छ । अहिले त खेती पनि धावन्तेबाट निकै माथि पुगिसक्यो । माटो बिना, हावा (aeroponics) र पानी (hydroponics) बाट मात्रै पनि कृषि उत्पादन गर्ने प्रविधि आइसके तर हाम्रो शिक्षा उहि हलोगोरु जोतिरहेको किसानको फोटा देखाएर “उ किसान हो” भन्दै बच्चालाई रटाउदैछ ।
कक्षा कोठाहरु उस्तै छन्, सिकाउने तरीका पनि उस्तै । अनि बच्चाहरुले जीवनको उद्देश्य के हो र सादा जीवन कसरी जीउने भन्ने बारे कहिले सिक्लान्? सिक्न त सिक्छन् जब ४० पछि जब अलिअलि गोजीमा पैसा हुन्छ अनि बाबाजी, गुरुजी, लाईफ कोच (life coach) आदिका आश्रम र रिट्रिटहरुमा गएर जीवन जीउने कला सिक्छन् । “उद्देश्य के लिनु उडी छुनु चन्द्र एक”, “सादा जीवन उच्च विचार” जस्ता वाक्यलाई डिकोड (decode) गर्छन् र बल्ल ऊं शान्ति भन्छन् । कि कसो?
Sirjana ..... 