विगत दुई महिना देखि मैले व्लग अपडेट गरेको छैन । तपाईहरुलाई लाग्ला म एकदमै व्यस्त थिए तर त्यसको ठिक उल्टो अवस्थामा थिए । कुनै काम सिध्याउने हतारमा थिइन, न त केहि लेख्ने तरखरमै थिए । लेख्न पर्ने धेरै थियो तर लेख्नलाई दिमाग चलरिहेको थिएन, दिमाग चलेको बेला हातले अल्छि गथ्र्यो (बेला बेला मलाई यस्तो पनि हुन्छ) । त्यसो भए म के गरिरहेको थिए, भन्ने लागेको होला तपाईहरुलाई । फुर्सदको समय भए पनि म एकदम बेफुर्सदिलो थिए । यस समयमा म दुईवटा कुराहरु गरिरहेकी थिए । पहिलो, सिरियल हेर्ने र दोस्रो, गेम खेल्ने । अनि बेलाबेलामा फेसबुक, इन्ष्टाग्राम हेर्ने र च्याट गर्ने । त्यो सब मोबाइलमै । यसरी अत्यधिक समय मोबाइल हेरेर बिताइरहेकी थिए ।
मैले गेम खेल्ने बानी राम्रो होइन भनेर त्यो छाड्न खोजे । गेम खेल्न छाडे तर इन्ष्टाग्राम हेर्न थाले अनि पिनट्रेसमा आफूलाई मन पर्ने कुराहरु पिन गर्न थाले । सिरियल पनि त्यत्तिकै हेर्न पर्ने । मलाई लाग्यो म सिरियलको भोगी छु, त्यसलाई छाड्नु पर्छ । त्यसलाई केहि दिन हेर्दिन, सक्छु कि सक्दिन भनेर आफैलाई टेष्ट गरे । केहि दिन सिरियल नहेरीकन पनि बस्न सके । तर सिरियल हेर्ने समयमा मैले युट्युवमा विभिन्न विषयका पोडकाष्ट र डकुमेन्ट्रीहरु हेरे । मैले मेरो आफ्नो बानीलाई नियालेर हेरे । खासमा मलाई मोवाइल गेम, नेटफिक्स, युट्युब केहिको पनि तल रहेनछ । खासमा तल त मोबाइलको रहेछ । यसो गऱ्यो, उसो गऱ्यो अन्तमा हात र आँखा मोबाइल मै जाने ।
केहि समय अगाडि युभल नोभा हरारेको एउटा अन्र्तवार्ता हेरेको थिए । उनले अहिले मान्छेको सबैभन्दा ठूलो चुनौति भनेको पट्याईसंग जुध्नु हो भनेका थिए । साँचै नै, पट्याई लाग्यो कि मोबाइ समाउने कारण मोबाइल एडिक्सन भएको छ । गर्नका लागि धेरै काम–कुराहरु छन् तर पनि सजिलो र सुलभ भनेकै स्मार्ट फोन भएको छ । संसार त्यहि देखिने – आफूले खोजेको, सोचेको, कल्पना गरेको संसार र मान्छेहरु सबै त्यहॉ भेटिने/देखिने । हरारेले त्यहि अन्र्तवार्तामा नेटफिक्सको सबैभन्दा ठूलो प्रतिद्वन्दी निन्द्रा हो भनेका पनि थिए । जुन कुरा मसंग एकदमै मिल्छ र सायद अरुसंग पनि मिल्छ होला । वितेका दिनमा सिरियल हेर्ने क्रममा मैले धेरै रातका निन्द्रा बिगारेको थिए । रातको दुई त सामान्यतया बजाउने र कुनै कुनै रात सिरियल हेर्दा हेर्दै बिहानको पॉच पनि बजाएको छु । यस क्रममा निन्द्रा मात्र होइन, स्वास्थ्य र ऑखा पनि बिगारेको छु । निन्द्रा प्यारो वा नेटफिक्स? भनेर कसैले सोधिहाले नेटफिक्स भन्न पनि सकिने अवस्था आउने रहेछ ।
मेरो बाबा–आमाले “अत्ति” केहि पनि राम्रो हुँदैन भनेर सानोमा सम्झाउनु भएको याद आउँछ । जे पनि अति गर्यो भने दु:ख पाइन्छ भन्नुहुन्थ्यो । अरुको के उदाहरण दिन आफै अगाडि हुँदाहुँदै । एउटा (कु)लतको कारण आफैले आफ्नो स्वास्थ्य र आँखा बिगारेको अवस्था छ । स्वास्थ्यमा त असर गर्यो नै अर्को तिर बच्चाहरु पनि त्यस्तै बन्दै गइरहेका छन् । अनलाइन क्लासका कारण उनीहरुको हातमा माृबाइल र ट्याबलेट छ । अनलाइन क्लास शुरु हुनु अघि र पछि पनि उनीहरुसंग मोबाइल र ट्याबलेट रहिरहन्छ जसको कारण उनीहरु पनि बिस्तारै यसको लतमा परिसकेका छन् । मेरो छोरीलाई पनि यसको लत लागिसकेको छ । तर मलाई उसलाई त्यो नसमात/नहेर भन्ने ऑट आउँदैन किनभने म आफै त्यसको लतमा छु । आफू चाहि सधै मोबाइल हरेर बस्ने अनि बच्चालाई त्यो नगर, राम्रो बानी होइन कसरी भन्ने? यस्तो भन्न मेरो नैतिकताले दिदैन । यिनै दुई कारणहरुले गर्दा मैले पहिले मोबाइलको लत छुटाउनु पर्ने छ । जब घरका ठूला मान्छेहरु सहि बाटो पछ्याउछन्, बच्चाहरु स्वत त्यहि बाटो पछ्याउछन् । उनीहरुले ठूला मान्छेबाटै सिक्ने हुन् ।
मोबाइल एडिक्सन छुटाउनको लागि मैले फोनको डिजिटल वेलविइङ्गमा गएर ए्याप टाइमर राखे । दिनमा कति समय नेटफिक्स, फेसबुक्स, इन्ष्टाग्राम हेर्ने भनेर समय तोकेर राखे । समय सकिएपछि त्यो ए्याप चल्दैन र त्यो चलाउन सकिन्दैन । आफ्नो आवश्यकता अनुसार ५ मिनेट देखि १ घण्टासम्म चलाउने गरी टाइमर राखे । १–२ दिन त राम्रैसंग त्यसलाई माने तर सिरियल आधामा कहाँ छाड्ने, इपिसोड सकिन लागेको छ भनेर टाइमरमा टाइम थप्दै हेर्न थाले । गेम खेल्दा यो एउटा पडाव पार गरेर छाड्छु भन्दै, त्यहाँ पनि समय थप्न थाले । बिस्तारै त्यो ए्याप टाइमर को काम नै भएन । अनुशासन मान्ने मान्छेको लागि त्यो कामलाग्दो प्रोग्राम होला तर म जस्तोको लागि होइन भन्ने थाहा भयो ।
त्यसपछि ती ए्याप नै डिसेवल र डिलिट गर्ने निधो गरे । फेसबुक डिसेबल त गरे तर साथीभाई, आफन्त र विद्यार्थीहरु सबै फेसबुकबाट सम्पर्कमा रहने हु‘दा त्यो धेरै दिनसम्म डिसेबल गरीरहन सकिन । गेम पनि डिलिट गरे तर कतिपय कुर्नुपर्ने ठाउ‘मा जान्दा गेम भयो भने समय कटाउन सजिलो हुने रहेछ भनेर त्यसलाई पनि फेरी राखे । नेटफिक्स पनि डिसेबल गरेको थिए फेरी पैसा तिरेर किनेको प्रोग्राम केहि त उपभोग गर्ने पर्छ नी भनेर त्यो पनि फेरी इनेबल गरे । यो तरीका पनि काम गरेन ।
चूनौती त ज्यू का त्यू रह्यो । अब के गर्न राम्रो हुन्छ ? कसैले भनेको याद आयो मलाई । जुन चिजलाई जति छोयो त्यसको त्यत्ति नै माया लाग्छ । अनि माया गरेर छोएको चिजको त झनै माया लाग्छ । अनि सधै माया गरेर छोइन चिज भनेको मोबाइल फोन नै हो । झर्छ कि, फुट्छ कि, बिग्रिन्छ कि, मैलो लाग्छ कि भनेर समाउने, पुछ्ने अनि सधै त्यस्को स्क्रिन औंलाले छोइराख्ने । जहाँ जॉदा पनि संगै लैंजाने । अरु कसैलाई नलैजाने चर्पिमा समेत मोबाइल लैजान्छौ हामी । भनेपछि मोबाइल कति प्रिय छ हाम्रो । त्यसैले मेरो मोबाइल एडिक्सन हटाउने अन्तिम उपाय भनेको मोबाइललाई नछुने हुन्छ होला जस्तो लाग्यो मलाई । त्यसपछि मैले मोबाइललाई आफ्नो छेउमा नराख्ने, सकेसम्म कम छुने र अन्य काममा आफूलाई अलमल्याउने गर्न थालेको छु । ऑखा अगाडि नभएपछि कम छोइने र चलाइने रहेछ । त्यसैले अहिले मेरो ध्येय मोबाइल सकेसम्म संगै नराख्ने रहेको छ । काम पर्दा चलाउने र सबै काम सकिएपछि मात्र आफूलाई मनपरेको कार्यक्रम हेर्ने । बरु सुन्ने कार्यक्रमहरु मोबाइलमा चलाउने गरेको छु । आफू र छोरीसंग खेल खेल्ने, चित्रकारिता सिक्ने, कथा पढ्ने, बोटविरुवा स्याहार्ने जस्ता कामहरु गर्न थालेकी छु । छोरीलाई पनि मोबाइलबाट अर्को तिर ध्यान मोड्न कोशिश गरिरहेकी छु । अर्को प्रमुख कुरा आफूलाई नै बेला बेला सम्झाइ रहेकी छु, मैले जे गर्छु मेरो छोरीले त्यहि नै सिक्छिन् त्यसैले मैले आफूलाई सुर्धान जरुरी छ ।
करीब तीन हप्ता भयो मैले सिरियल नहेरेको छैन र गेम पनि खेल्न कम खेलेको छु । अझै पूर्ण रुपले मोबाइल एडिक्सन छुटेको छैन । तर यो असम्भव भने छैन भन्ने भइसकेको । लत छुटाउन सकिन्छ तर त्यसको लागि दृढ हुन जरुरी छ । यसको लागि मेरो लागि मेरो बच्चा नै मेरो प्रेरणाको स्रोत हो ।
अहिलेलाई यत्ति नै पछिको कुरा पछि गरौला ।
